Artikel uit “De Natuurvriend”, lente 2022 “Lezing: Ötzi, de ijsman”
Tekst: Wim Van Riet, Bonheiden
Info over de lezing: www.wimvanriet.be/otzi
Lezing reviews: Recensies
Trailer: Ötzi filmpje
Contactinfo: www.wimvanriet.be/contact
Mail: [email protected]
Héél lang geleden
De koude leek de man niet te deren. Het leek of hij andere zorgen aan zijn hoofd had. Het was anders wel erg fris voor de tijd van het jaar, nu reeds begin van de zomer. Dat had ook te maken met het vroege uur waarop de man al actief was. Het begon stilaan licht te worden maar het was nog even wachten alvorens de zon over de bergtoppen van de Alpen zou verschijnen. Buiten lag er nog tamelijk veel sneeuw. “Ik zal m’n warme kledij best kunnen gebruiken”, dacht de man.
Hij maakte zich klaar voor een lange, gevaarlijke tocht door de Alpen. Dat was niet de eerste keer, maar ditmaal was hij duidelijk gestresseerd en gehaast. Liefst was hij vertrokken voor dag en dauw zodat niemand hem zou zien, maar hij had meer tijd nodig dan hij dacht om het nodige materiaal te vinden voor de zware tocht.
De man zag er zeer sportief uit, erg gespierd. Hij had een verweerd gezicht waarop je kon aflezen dat hij al één en ander had meegemaakt. Een leiderstype.
Hij mocht nu niet langer meer wachten. Hij pakte zijn rugzak met proviand, zijn slaapmat die hij ook als mantel kon gebruiken wanneer het echt koud werd en zijn eerste hulp kit. Die zou hij zeker nodig hebben om de zware wonde aan zijn hand te verzorgen. Zijn boog zou hij onderweg verder moeten afwerken met z’n koperen bijl, een zeldzaam pronkstuk waar hij enorm fier op was. Ook de meeste van zijn pijlen waren nog niet klaar: “Die moet ik nog voorzien van een vuurstenen punt.”, dacht hij. Helaas was hij bijna door zijn voorraad vuursteen heen. “Als alles voorbij is moet ik hierover dringend mijn netwerk aanspreken,” dacht hij alweer “want vuursteen is essentieel voor de jacht, vuur, snijden, villen…”.
Maar daar leek nu geen tijd voor. Hij keek voorzichtig naar buiten. Er was niemand te zien. “Voor alle zekerheid kies ik toch maar voor de moeilijke weg door de bergen, in plaats van het dal. Moeilijker maar veiliger”. En toen vertrok hij…
5300 jaar later
Op 19 september 1991 vinden twee Duitse wandelaars een ijsmummie in de Ötztaler Alpen, op 3200 m hoogte, niet ver van de top van de Hauslabjoch. De mummie kreeg de naam Ötzi, naar de plaats waar hij gevonden was. Al snel bleek dat deze man een belangrijke vondst was … zelfs dé vondst van het jaar! Door de goede staat waarin de mummie zich bevond en aan de hand van zijn uitrusting die rondom hem werd gevonden, kon het leven van de man uit de steentijd – begin kopertijd – tot in detail worden gereconstrueerd.
De berging van de mummie verliep echter helemaal niet rimpelloos. Ze werd beschadigd in een poging haar los te maken uit het ijs waarin ze 5300 jaar had gelegen bij een temperatuur van -6°C. Nu lag ze reeds drie dagen opgebaard bij 18°C, te wachten op een identificatie. Het liep bijna helemaal mis. Gelukkig waren er twee bekende bergbeklimmers in de buurt van het gletsjerlijk – de heren Hans Kammerlander en Reinhold Messner – die al vlug door hadden dat bergbeklimmers tegenwoordig niet meer de bergen intrekken met pijl en boog en een koperen bijl. Maar omdat het lijk na drie dagen nog steeds niet kon geïdentificeerd worden, gaf men toch de opdracht om ’s anderendaags de mummie te begraven. Gelukkig kwam de redding van de ijsman net op tijd…
Twee jaar later
Laat ik me eerst even voorstellen: Ik ben Wim Van Riet en ben woonachtig te Bonheiden.
Ik heb net plaatsgenomen op de vlucht Chicago – Brussel. Ik ben moe na een drukke week van meetings en demo’s geven op RSNA, de grootste radiologiebeurs van Amerika waar ik voor mijn toenmalige werkgever “Agfa-Gevaert” aanwezig was. Een stewardess nodigt me uit om een tijdschrift te nemen; een beetje leesvoer voor de lange vlucht. Ik heb er niet zoveel zin in omdat ik moe ben en dacht door te slapen tijdens de nachtvlucht, maar ik raak geïntrigeerd door een afbeelding op één van de boekjes.
Het was “Time Magazine” met op de cover een afbeelding van een hoofd (dat van Ötzi) met bijpassende tekst: ”The Iceman’s Secrets – The discovery of a frozen Stone Age man yields new clues about life in 3300 B.C.”. Ik herinnerde me dat mijn vader, die enorm in wetenschap was geïnteresseerd, er mij iets over had verteld ten tijde van de ontdekking. Ondanks de vermoeidheid heb ik het artikel doorgenomen en was ik erg onder de indruk van de vondst. Ik vermoed dat dit het zaadje was dat bij mij alles in gang heeft gezet.
Een half jaar later – in 1993 – kreeg ik de unieke gelegenheid om mee te helpen aan het onderzoek van de ijsmummie en begint mijn verhaal pas echt. Ik was toen 29 jaar en werd als applicatie manager Digitale Radiografie door Agfa op “speciale missie” gestuurd naar de Universitätsklinik van Innsbruck (AT), waar toen het onderzoek op de mummie plaatsvond. Agfa had er een prototype machine om digitale röntgenbeelden te maken en men wou deze apparatuur gebruiken om te zien of men diagnostisch meer kon ontdekken van de ijsman.
Ik mocht Ötzi met de nieuwe digitale apparatuur onderzoeken. Ik heb hem uit de diepvriezer zien halen en hem zien ontdoen van alle ijs.
Daarna heb ik 23 radiografieopnamen gemaakt voor het medisch onderzoek met o.a. een schedelopname, waarin duidelijk de hersenen te zien waren en een thoraxopname, waaruit de doodsoorzaak bleek. Die doodsoorzaak was iets héél speciaals en werd pas tien jaar later in 2001 ontdekt. Raar, want ze was reeds te zien op onze radiografieopnamen, maar je moet natuurlijk weten waarnaar je moet kijken om de diagnose te kunnen stellen.
Het onderzoek was één van de meest indrukwekkende momenten uit mijn loopbaan! Vanaf het moment dat ik oog in oog stond met de man uit de kopertijd stond er geen rem meer op mijn interesse voor hem.
2010
Dit keer zit ik samen met een professor van de KUL op een oude Russische trein om van Kiev naar Berlijn te reizen. We hadden net op de Krim in Jalta – toen nog Oekraïne – les gegeven in de “Advanced Mammo School” en we hadden een probleem: de uitbraak van de IJslandse vulkaan “Eyjafjallajökull” zorgde ervoor dat we niet meer konden terugvliegen naar België.
We waren genoodzaakt om met de trein terug te reizen; een tocht van meer dan 24 uur door eindeloze bossen met een stop aan de grens met Polen waar de wielen werden verwisseld omdat men daar overgaat van breedspoor naar standaard spoor. De plafonds van de trein staken tjokvol sigaretten die ‘s nachts in grote plastieken zakken op strategische plaatsen uit de trein werden gegooid. Er was geen eten aan boord. We overleefden op oploskoffie, gedroogde vis en wodka. Die fles was voor thuis bedoeld, maar we hebben die onderweg toch maar gekraakt.
Door zo’n tocht leer je elkaar wel heel goed kennen, en om de tijd te doden begin je anekdotes en verhalen te vertellen. Een verhaal zoals bvb. dat van Ötzi, de ijsman. De professor vond het een goed idee om hierover eens een lezing voor de medische kring te maken waarvan hij voorzitter was. De eerste lezing was een schot in de roos. Voor mij voelde het aan als pure Rock’n Roll maar dan zonder de gitaren. Het smaakte naar meer.
Vandaag
En zo is het allemaal begonnen. De lezing is een mooi verhaal geworden, historisch correct en met een vleugje humor, dus zeker geen saaie geschiedenisles, al komt geschiedenis natuurlijk wel aan bod. We gaan immers terug naar het steentijdperk, begin van het kopertijdperk, zo’n 5300 jaar geleden.
Ik vertel over de “bergkledij” die Ötzi droeg en natuurlijk ook over de bergen, de natuur en het klimaat. De rode draad van het verhaal speelt zich af in de Alpen van Zuid-Tirol. Ik praat over bergbeklimming, afsmeltende gletsjers en vergelijk het klimaat van 5000 jaar geleden met dat van 30 jaar geleden en dat van nu. Wist je trouwens dat men lucht uit de longen van Ötzi heeft geanalyseerd en vergeleken met de lucht van nu?
Ik heb het over de laatste maaltijden van Ötzi en zijn lievelingskost. Maar ook over wat hij zoal deed voor de kost, wat de gebruiken waren van toen en welke gebruiksvoorwerpen en wapens hij bij zich had. Ötzi wist zeer goed van welk hout pijlen maken. Hij was een top bushcrafter.
Ötzi had meer dan 60 tattoo’s op zijn lichaam – de oudste ter wereld – en we gaan na of die dienden als versiering of dat ze andere doeleinden hadden.
Wist je trouwens dat Ötzi het meest onderzochte lichaam ter wereld is? Wil je weten welke bloedgroep hij had of aan welke ziekten hij leed? En of hij nog afstammelingen heeft vandaag de dag? Ik toon het allemaal met film en foto’s. Ik laat ook zien hoe Ötzi er van binnen “eutzie” door de unieke radiografieopnamen te tonen die ik in 1993 gemaakt heb en waar uiteindelijk ook de doodsoorzaak op te zien is.
Sinds 1998 is de mummie gehuisvest in een speciaal ontworpen koude cel in het Zuid-Tirol Museum van Archeologie in Bolzano (IT). De koude cel simuleert de gletsjeromstandigheden. De mummie weegt ongeveer 13 kg, is 1,54 m lang en ligt op precisieschalen bij -6°C en 99% vochtigheid. Ze is zichtbaar voor het publiek via een klein venster en wordt regelmatig met steriel water bevochtigd om uitdroging te voorkomen.
Ondertussen hebben ongeveer 500 wetenschappers Ötzi de voorbije jaren bestudeerd. Gebruikmakend van de nieuwste technologieën worden er op regelmatige basis nog verrassende ontdekkingen gedaan.
Het feit dat we vandaag de dag zoveel geleerd en ontdekt hebben over de mens uit het stenen/koperen tijdperk hebben we te danken aan één persoon nl. Ötzi! Het manische gevoel dat ik had ten tijde van het onderzoek en mijn ontmoeting met Ötzi heeft 30 jaar en honderden onderzoeksresultaten later, plaats gemaakt voor ontzag, eerbied, respect en het besef dat hij wel eens het belangrijkste lichaam ter wereld zou kunnen zijn. Ondanks zijn kleine gestalte voel ik me naast hem zeer nietig en klein. Hij is het oudst bewaarde lichaam ter wereld en dat maakt hem zó bijzonder.
Ik volg alle onderzoeken op de voet en pas regelmatig mijn lezing aan met de nieuwste weetjes en onderzoeksresultaten. Ik heb de lezing reeds twee keer gegeven bij de Antwerpse Bergstijgers en dat was telkens een voltreffer, vooral door de link met de bergen en het klimaat.
Wil je graag weten waarom Ötzi deze tocht door de bergen heeft ondernomen, welke weg hij heeft gevolgd, welke proviand hij in zijn rugzak had, waar, wanneer en wat hij gegeten heeft en waar en hoe hij is gestorven? Ben je geïnteresseerd in de onderzoeken op en in zijn lichaam en de resultaten ervan?
Dan geef ik met veel plezier een lezing bij jullie!
Bekijk hier het volledige verhaal in het ledenblad van de Natuurvrienden
Artikel titel 2 test
Dit is het tweede artikel abcdef. Dit is het tweede artikel abcdef. Dit is het tweede artikel abcdef. Dit is het tweede artikel abcdef. Dit is het tweede artikel abcdef. Dit is het tweede artikel abcdef. Dit is het tweede artikel abcdef. Dit is het tweede artikel abcdef.
